Αναπτύσσοντας βασικές ικανότητες για τη ζωή. Ο ρόλος των επιτελικών λειτουργιών.

Κάθε μέρα αναλαμβάνουμε τα συνηθισμένα, μερικές φορές δυσκολότερα, καθήκοντα στη δουλειά, στο σχολείο, στον γονεϊκό μας ρόλο, στις σχέσεις και στη διαχείριση της πολυάσχολης ζωής μας. Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε αυτά τα καθήκοντα με επιτυχία και τι μπορεί να μας βγάλει εκτός πορείας;

Η επιστήμη προσφέρει μια εξήγηση. Όλοι χρειαζόμαστε ένα σετ βασικών ικανοτήτων τις οποίες μπορούμε να αναπτύξουμε με εξάσκηση. Οι επιστήμονες τις ονομάζουν δεξιότητες επιτελικών λειτουργιών ή δεξιότητες αυτορρύθμισης και μας βοηθούν να επικεντρωνόμαστε στο σημαντικό, να προγραμματίζουμε, να θέτουμε στόχους και να τους επιτυγχάνουμε. Μας βοηθούν να αντιμετωπίζουμε ό,τι μας φέρνει η ζωή χωρίς να αλλάζουμε την κατεύθυνσή μας. Μας βοηθούν να αντιστεκόμαστε στις παρορμητικές συμπεριφορές και να αλλάζουμε πορεία όταν χρειάζεται.

Κανένας δεν γεννιέται με τις δεξιότητες των επιτελικών λειτουργιών αλλά όλοι μπορούμε να τις αναπτύξουμε. Τις αναπτύσσουμε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας κάνοντας συνδέσεις μέσα και μεταξύ των περιοχών του εγκεφάλου.

Ο εγκέφαλός μας ξεκινάει τη ζωή του με δισεκατομμύρια νευρώνες, οι οποίοι γρήγορα συνδέονται μεταξύ τους, καθώς βιώνουμε τον κόσμο γύρω μας, κάνοντας τρισεκατομμύρια συνδέσεις σε μόλις μερικά χρόνια. Πρώιμα απλά κυκλώματα αποτελούν ένα θεμέλιο πάνω στο οποίο περισσότερο σύνθετα κυκλώματα και δεξιότητες χτίζονται καθώς μεγαλώνουμε και έχουμε νέες εμπειρίες. Αυτά τα σύνθετα κυκλώματα που αναπτύσσονται κατά την παιδική ηλικία και φτάνοντας σε απέραντες περιοχές του εγκεφάλου κάνουν αυτές τις βασικές ικανότητες πιθανές. Όσο περισσότερο χρησιμοποιούμε αυτές τις συνδέσεις, τόσο πιο δυνατές και γρήγορες γίνονται. Γι΄αυτό η εξάσκηση είναι τόσο σημαντική.

Όταν είμαστε παιδιά, εξασκούμε αυτές τις δεξιότητες παίζοντας παιχνίδια, μαθαίνοντας τη συνεργασία, ακολουθώντας νέους κανόνες. Συνεχίζουμε να αναπτύσσουμε αυτές τις δεξιότητες στην εφηβεία μέσα από το σχολείο και άλλα πράγματα όπως τη δουλειά, τα αθλήματα, τη μουσική και τις σχέσεις.

Όταν εξασκούμε τις δεξιότητες των επιτελικών λειτουργιών τα κυκλώματα συνδέουν γρήγορα τον προμετωπιαίο φλοιό με άλλα μέρη του εγκεφάλου. Αυτά τα κυκλώματα δρουν σαν ένα σύστημα ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας στο μυαλό. Διαχειρίζονται τις εισερχόμενες πληροφορίες και μας βοηθούν να ανταποκριθούμε με πρόθεση και όχι παρορμητικά.

Απειλητικές ή στρεσσογόνες εμπειρίες ενεργοποιούν διαφορετικά κυκλώματα και αυτά πυροδοτούν αυτόματες απαντήσεις: πάλη, πτήση ή πάγωμα. Χρειαζόμαστε αυτόματες απαντήσεις για την επιβίωσή μας αλλά το στρες είναι σταθερό. Αυτά τα αυτόματα κυκλώματα πάλης ή πτήσης γίνονται πιο δυνατά και ταχύτερα από τα πιο παραγωγικά κυκλώματά  μας, αυτά που χρησιμοποιούμε για τις επιτελικές λειτουργίες και την αυτορρύθμιση.

Για οποιονδήποτε σε κατάσταση στρες είναι δύσκολο να χρησιμοποιήσει δεξιότητες εκ προθέσεως. Αν βιώνουμε πολύ στρες από τα πρώτα μας χρόνια, στρες που προκαλείται από φτώχεια, βία ή εθισμό, ένα χαοτικό περιβάλλον, είναι ακόμα δυσκολότερο. Κάτω από συνθήκες υψηλού στρες κάθε μέρα είναι ακόμα πιο δύσκολο. Το κλειδί είναι η εξισορρόπηση  αυτών των αυτόματων απαντήσεων αναπτύσσοντας αυτές με την πρόθεση χτίζοντας ισχυρές δεξιότητες επιτελικών λειτουργιών.

Τα καλά νέα είναι ότι  αυτές οι βασικές ικανότητες μπορούν να ενδυναμωθούν.

Πώς; Επανασχεδιάζοντας τα συστήματά μας ώστε να μειώνουν τις πηγές του στρες στις ζωές των ανθρώπων απλοποιώντας τον τρόπο με τον οποίο παρέχονται οι υπηρεσίες στις οικογένειες βοηθώντας τες να ικανοποιήσουν τις βασικές τους ανάγκες ή χτίζοντας πάνω στα δυνατά τους σημεία, γιατί μικρές επιτυχίες οδηγούν σε μεγαλύτερες. Μόνο με λιγότερο στρες μπορούμε να εξασκήσουμε τις δεξιότητες που ήδη έχουμε και να χτίσουμε νέα κυκλώματα για τις εμπρόθετες απαντήσεις που χρειαζόμαστε.

Ισχυρότερα εγκεφαλικά κυκλώματα χτίζονται μέσω της εξάσκησης σε καταστάσεις που έχουν σημασία. Αυτό ισχύει για τα παιδιά, για τους εφήβους και για τους ενήλικες.  Βοηθώντας τα παιδιά να χτίζουν δεξιότητες τους δίνει ένα γερό θεμέλιο για όλα όσα έρχονται αργότερα. Βοηθώντας τους εφήβους να χτίζουν τις δεξιότητές τους, τους ωθεί σε μεγαλύτερη επιτυχία ως ενήλικες και γονείς. Και βοηθώντας ενήλικες φροντιστές να χτίσουν τις βασικές ικανότητές τους διασφαλίζουμε την επιτυχία στη δουλειά, στη σταθερή οικογενειακή ζωή και στις ουσιαστικές σχέσεις για την επόμενη γενιά.

Όταν οι κοινότητές μας συνεργάζονται για να βοηθήσουν τα παιδιά και τους ενήλικες να οικοδομήσουν αυτές τις δεξιότητες, δημιουργούμε ένα θετικό κύκλο καθώς η μια γενιά τις μεταφέρει στην επόμενη κι αυτό μας βοηθά όλους.

(Δείτε περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα εξάσκησης των επιτελικών λειτουργιών του κέντρου μας εδώ: https://mathainoallios.gr/%ce%bf-%ce%bc%ce%b1%ce%ad%cf%83%cf%84%cf%81%ce%bf%cf%82-%cf%84%ce%bf%cf%85-%ce%bd%ce%bf%cf%85-%cf%80%cf%81%cf%8c%ce%b3%cf%81%ce%b1%ce%bc%ce%bc%ce%b1-%ce%b5%ce%be%ce%ac%cf%83%ce%ba%ce%b7%cf%83%ce%b7/

Το κείμενο αποτελεί μετάφραση και προσαρμογή στα ελληνικά του βίντεο που ακολουθεί.

Πηγή: https://www.youtube.com/channel/UChBjCaJyswxsEqz26TZrWRw